متكلم كيست؟

مُتَکَلِّمْ یا کلام‌شناس کسی است که با علم کلام و اصول آن، آشنا باشد.
متكلم کسی را گویند که بعلم کلام و اصول آشنا باشد. این علم را برای آن علم کلام خوانند که اولین اختلاف در کلام الله را مطرح و مورد مباحثه قرارداده و از مخلوق و غیر مخلوق بودن آن صحبت بمیان آورده‌اند. کلام، علمی است که در آن مقدمات علم منقول را به دلایل عقلی ثابت کنند و دلایل رابه ادله عقلیه موجه سازند. اهل کلام، آن که علم کلام داند. آن که توفیق میان فلسفه و دین خواهد. دانای بعلم کلام، آن که فهم حقایق اشیاء خواهد به برهان با شرط مطابقت با دین. عالم به علم کلام، آنکه حقایق اشیاء را با برهان و انطباق با احکام شرع درک کند.
موضوعات علم كلام

علاوه بر بررسی اصول دین و اعتقادات اسلامی موارد زیر نیز مطرح اند

رابطه میان عقل (علم) و دين (وحى) 

وحدت يا كثرت دين (پلوراليزم) 

رابطه دين با سياست (سكولاريزم) 

رابطه آزادى و دین (آیین الهی یا بشری)

رابطه میان قضا و قدر الهی و اختيار انسان

عصمت انبیا – علل گرایش به دين

مذاهب كلامى در اسلام

مذاهب کلامی بسیاری در جهان اسلام مطرح شده‌است، ولی معروفترین آن‌ها عبارتند از:

• مکتب کلامی اهل حديث (سنی)
• مکتب کلامی ماتريدى (سنی)
• مذهب کلامی اشاعره (سنی)
• مذهب کلامی معتزله (سنی)

• مکتب کلامی اصوليون (شیعه)
• مکتب کلامی اخباريان (شیعه)

تاريخچه علم كلام در اسلام:

در قرن دوم هجری، برخی از مکاتب عقلی کلامی دیگر، مانند مکتب «معتزله» پدید آمدند. مکتب معتزلة، توسط واصل بن عطاء متوفای سال ۱۳۱ هجری بنیان‌گذاری شد. او با حسن بصری معاصر بود و در مجالس درس او شرکت می‌نمود، ولی از شیوه فکری وی کناره‌گیری کرد و حوزه کلامی دیگری را تأسیس نمود و بدین جهت، مکتب او «معتزله» نامیده شد؛ در حالی که پیروان این نحله، خود را «اهل التوحید و العدل» می‌نامیدند.

در قرن سوم هجری، مکاتب فکری و کلامی دیگری نیز، مانند مکتب «طحاویة» توسط «احمد ابن محمد ابن سلامة الطحاوی»، متولد سال ۲۲۹ هجری در مصر، و مکتب «اشعریة» توسط «ابو الحسن علیّ ابن اسماعیل ابوالحسن اشعرى متولد سال ۲۶۰ یا ۲۷۰ هجری در منطقه بین‌النهرین، و مکتب «ماتریدیة» توسط «ابومنصور ماتریدی»، متوفای سال ۳۳۳ هجری در سمرقند به وجود آمدند.

مذهب کلامی امامیه، در در عصر  محمد باقر متولد سال ۵۷ هجری، و جعفر صادق، متولد سال ۸۳ هجری، دو تن از امامان اهل تشيع، به اوج خود رسید.

متكلمان مشهور مسلمان

معتزله:

واصل بن عطاء

جاحظ

ابوعلى جبايى

ابوالقاسم بلخى

زمخشرى

قاضى عبدالجبار

ابن ابى الحديد

ابوالهذيل علاف

ابراهيم بن سيار معتزلى

اشاعره:

• ابوالحسن اشعرى
• امام الحرمين جوينى
• ابوحامد محمد غزالى
• فخر رازى
• ابن خلدون
• تفتازانى
• جلال الدين سيوطى
• ابن هيثم
• عضدالدين ايجى

ماتريدى:

• ابو منصور ماتريدى
امامى:

• هشام ابن حكم
• مؤمن الطاق
• على ابن اسمعيل ميثمى
• زراره
• ابو سهل نوبختى
• ابن قبه رازى
• شيخ مفيد
• ابويعلى جعفرى
• سيد مرتضىٰ
• شيخ طوسى
• خواجه نظام الملك طوسى
• ابو حاتم رازى (مورد اختلاف)
• علامه حلى 

اسمعيلى:

• ناصر خسرو
• ابو يعقوب سجستانى
• ابو حاتم رازى (مورد اختلاف)
• حسن صباح