امر بمعروف و نهى از منكر

نويسنده: سيداشرف «سيدى»
•( و لتکن منکم امة یدعون الی الخیر و یأمرون بالمعروف و ینهون عن المنکر و اولئک هم المفلحون)ترجمه: و باید از میان شما گروهی مردم را به نیکی دعوت کنند و به کار شایسته وا دارند و از زشتی باز دارند و آنان همان رستگارانند. (سوره آل عمران آیه ۱۰۴)
•( کنتم خیر امة اخرجت للناس تأمرون بالمعروف و تنهون عن المنکر و تؤمنون باللَّه )ترجمه: شما بهترین امتی هستید که برای مردم پایدار شده‌اید به کار پسندیده فرمان می‌دهید و از کار ناپسند، باز می‌ دارید و به خدا ایمان دارید. (سوره مبارکه آل عمران آیه ۱۱۰)
• امر به معروف عام :آنست که هر کس از آحاد ملت مرتکب گناهی شود یا یکی از تکالیف واجب را ترک کند  که این نیز گناه است بر هر شخص مطلعی واجب است وی را از ارتکاب گناه نهی کند. همهٔ مردم چنین حقی  را دارند و می‌ توانند هر کس را در هر مقامی امر و نهی کنند.
• امر به معروف خاص : به این معنی است که باید گروه ویژه یی در همه اجتماعات این وظیفه را عهده دار باشند و آن در مسائلی است که نیاز به علم و آگاهی دارد. این قسم از امر و نهی نسبت به برخی از مسائل مخصوص  گروه دانشمندان آگاه و راستین و بی غرض و خیرخواه امت می‌ باشد.
اهميت و لزوم اهتمام همه مسلمانان به اين دو واجب به خوبى از قرآن كريم استفاده مى شود و در اين باره مى توان به آيات فراوانى استناد كرد؛ براى مثال در آيه ( ١١٤) آل عمران، اين دو واجب در كنار ايمان به خدا و آخرت آمده است و در آيه ديگر، همان گونه كه از برخى اهل كتاب به دليل ايمان به خدا و آخرت و پذيرش اسلام تمجيد مى كند، از آنان به دليل امر به معروف و نهى از منكر نيز ستايش مى نمايد و خيلى روشن است كه بيان امر به معروف و نهى از منكر دركنار ايمان، نشان از اهميت اين دو واجب مى باشد: (يُؤمِنونَ بِاللّهِ واليَومِ الأخِرِ ويَأمُرونَ بِالمَعروفِ ويَنهَونَ عَنِ المُنكَرِ…).گاهى در اين آيات، امر به معروف و نهى از منكر پيش از برپاداشتن نماز و پرداخت زكات ذكر شده و توجه و اهتمام به اين واجبات، از ويژگى مردان و زنان با ايمان شمرده شده است:
• (والمُؤمِنونَ والمُؤمِنـتُ بَعضُهُم اَولِياءُ بَعض يَأمُرونَ بِالمَعروفِ ويَنهَونَ عَنِ المُنكَرِ ويُقيمونَ الصَّلوةَ ويُؤتونَ الزَّكوةَ…)[توبه /٧١]؛ترجمه: و مردان و زنان با ايمان دوستان يك ديگرند، كه به كارهاى پسنديده وا مى دارند و از كارهاى ناپسند باز مى دارند و نماز را بر پا مى كنند و زكات مى دهند.هم چنين قرآن كريم امر به معروف و نهى از منكر را سنت و كار خداوند دانسته است:(اِنَّ اللّهَ يَأمُرُ بِالعَدلِ والاِحسـنِ وايتاىِ ذِى القُربى ويَنهى عَنِ الفَحشاءِ والمُنكَرِ والبَغىِ…) نحل /٩٠)؛ترجمه: در حقيقت خدا به دادگرى و نيكوكارى و بخشش به خويشاوندان فرمان مى دهد و از كار زشت و ناپسند و ستم باز مى دارد.بر اساس روايتى از پيغمبراكرم(ص ): آمران به معروف و ناهيان از منكر، جانشينان خداوند در عمل به اين وظيفه اند. اهميت امر به معروف و نهى از منكر از آيه » ١١٠»  آل عمران نيز به روشنى استفاده مى شود؛ زيرا رمز برترى امت اسلامى بر ديگر امت ها معرفى شده است:(كُنتُم خَيرَ اُمَّة اُخرِجَت لِلنّاسِ تَأمُرونَ بِالمَعروفِ وتَنهَونَ عَنِ المُنكَرِ…)؛شما بهترين امتى هستيد كه براى مردم پديدار شده ايد، به كار پسنديده فرمان مى دهيد و از كار ناپسند باز مى داريد.هم چنين از اين كه مسلمانان بر اساس آيه » ١٠٤» آل عمران مأمور شده اند كه براى انجام دادن هر چه بهتر امر به معروف و نهى از منكر، گروه و تشكيلاتى توان مند فراهم آورند، اهميت اين دو وظيفه استفاده مى شود:(ولتَكُن مِنكُم اُمَّةٌ يَدعونَ اِلَى الخَيرِ ويَأمُرونَ بِالمَعروفِ ويَنهَونَ عَنِ المُنكَرِ واُولئِكَ هُمُ المُفلِحون)؛و بايد از ميان شما گروهى به نيكى دعوت كنند و امر به معروف و نهى از منكر نمايند و آنان همان رستگاران اند.
از نصايح لقمان به فرزندش نيز استفاده مى شود كه امر به معروف در شرايع پيشين واجب بوده است:(يـبُنَىَّ اَقِمِ الصَّلوةَ وأمُر بِالمَعروفِ وانْهَ عَنِ المُنكَرِ واصبِر عَلى ما اَصابَكَ) ترجمه: اى پسرك من! نماز را بر پا دار و امر به معروف و نهى از منكر كن و بر آسيبى كه بر تو وارد آمده است شكيبا باش.
با اين كه از آيات قرآن استفاده مى شود اين دو فريضه در ديگر اديان نيز واجب بوده است، ولى به نظر مى رسد امر به معروف و نهى از منكر در شريعت اسلام در مقايسه با اديان ديگر از اهميت بيشترى برخوردار است؛ و از همين رو، قرآن كريم يكى از اوصاف پيامبر اكرم(ص ) را در تورات، امر به معروف و نهى از منكر برشمرده است:(اَلَّذينَ يَتَّبِعونَ الرَّسولَ النَّبِىَّ الاُمِّىَّ الَّذى يَجِدونَهُ مَكتوبـًا عِندَهُم فِى التَّورةِ والاِنجيلِ يَأمُرُهُم بِالمَعروفِ ويَنههُم عَنِ المُنكَرِ…) ترجمه: همانان كه از اين فرستاده، پيامبر درس نخوانده ـ كه نام او را نزد خود در تورات و انجيل نوشته مى يابند ـ پيروى مى كنند [همان پيامبرى كه آنان را به كار پسنديده فرمان مى دهد و از كار ناپسند باز مى دارد…].شايد اهميت فوق العاده امر به معروف و نهى از منكر در اسلام از آن روست كه اين دين براى همه مردم در تمام عصرها تشريع شده است؛ 
چنان كه در آيه ٢٨  سوره سبأ خطاب به پيامبر اكرم(ص ) او را بشارت گر (بشير) و هشدار دهنده (نذير) همه مردم مى داند و به تعبيرى، حوزه مأموريت آن حضرت را همه مردم مى داند:  (وما اَرسَلنـكَ اِلاّ كافَّةً لِلنّاسِ بَشيرًا ونَذيرًا…).در سوره آل عمران (آيه ١٩ ) اسلام را تنها دين پذيرفته شده نزد خداوند معرفى كرده است: (اِنَّ الدّينَ عِندَ اللّه الإِسلام )و در سوره احزاب (آيه ٤٠ ) پيامبر اكرم(ص )را پايان بخش پيامبران بر شمرده است:(ما كانَ مُحَمَّدٌ اَبا اَحَد مِن رِجالِكُم ولـكِن رَسولَ اللّهِ و خاتَمَ النَّبيّينَ)؛محمد پدر هيچ يك از مردان شما نيست، ولى فرستاده خدا و خاتم پيامبران است.از اين رو، لازم است همه مؤمنان، به ويژه دانشمندان، در گسترش و حفظ شريعت و دين اسلام بكوشند و با عمل به اين دو واجب، جانشين خدا و پيامبران روى زمين باشند و اسلام را جاودانه كنند. بعضى به آيه (لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزرَ اُخرى)  استدلال كرده و گفته اند كه باتوجه به اين آيه، ديگر امر به معروف و نهى از منكر چه معنايى دارد؟ جواب: جمله: (لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزرَ اُخرى)پنج بار در قرآن آمده است و به اين معناست كه هيچ كس در قيامت بار گناه ديگران را بردوش نخواهد گرفت و به گناه ديگران مؤاخذه نخواهد شد و اين، به معناى بى تفاوتى در برابر گناه ديگران در دنيا نيست. آيات امر به معروف و نهى از منكر در صدد بيان اين مطلب اند كه مسلمان ها بايد درباره ترك معروف و ارتكاب منكر در جامعه اسلامى حساسيت داشته باشند و در صورت ترك اين دو واجب گناه كرده اند. كسى كه به اين دو واجب عمل نمى كند، در قيامت به دليل عمل نكردن به تكليف و وظيفه خود مؤاخذه مى شود، نه به دليل گناه ديگران. از اين رو، در صورت عمل به تكليف و عدم تأثير آن، گناه ديگران در قيامت هيچ ضررى به او وارد نمى كند.به بيان ديگر، جمله: (لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزرَ اُخرى)در مقام بيان اين واقعيت است كه هركسى در آخرت سرنوشتى جداگانه دارد و در آن جا محال است كه كسى در عمل ديگرى سهيم گردد؛ نه كسى از ثمره كار نيكى كه خودش در آن سهمى نداشته است بهره مند مى شود و نه كسى از كيفر گناهان ديگران معذب مى گردد؛ زيرا آخرت «يوم الفصل» است و ميان خوبان و بدان جدايى مى اندازد. در آخرت، ناپاكان را بانگ مى زنند كه از مردم پاك جدا شوند: (وامتـزوا اليَومَ اَيُّهَا المُجرِمون ) و آيات امر به معروف و نهى از منكر ناظر به سرنوشت مشتركى است كه در زندگى دنيا حاكم است؛ زيرا زندگى دنيا اجتماعى است و كارهاى خوب نيكوكاران در سعادت ديگران و عمل زشت بدكاران در شقاوت ديگران تأثير دارد و به دليل همين سرنوشت مشترك است كه افراد اجتماع نبايد در برابر ترك واجبات و ارتكاب گناهان بى تفاوت باشند .