صحابى كيست ؟ اصحاب پيامبر (ص) كى ها اند ؟

اصحاب جمع صاحب است. و صاحب اسم فاعل از ریشه صَحَبَ يَصْحَبُهُ، به معنی رفاقت است خواه زیاد و طولانی باشد یا کم و کوتاه.

تعریف صحابی در اصطلاح
صحابی در اصطلاح به کسی گفته مي‌شود که پیامر (ص) را ملاقات نموده باشد در حالی که به او ایمان داشته و در حال مسلمانی فوت کرده باشد.

صحابی چگونه شناخته می‏شود؟
1ـ گاهی با قرآن شناخته مي‌شود، چنانکه خداوند مي‌فرمايد: «إِلَّا تَنْصُرُوهُ فَقَدْ نَصَرَهُ اللَّهُ إِذْ أَخْرَجَهُ الَّذِينَ كَفَرُوا ثَانِيَ اثْنَيْنِ إِذْ هُمَا فِي الْغَارِ إِذْ يَقُولُ لِصَاحِبِهِ لَا تَحْزَنْ إِنَّ اللَّهَ مَعَنَا فَأَنْزَلَ اللَّهُ سَكِينَتَهُ عَلَيْهِ وَأَيَّدَهُ بِجُنُودٍ لَمْ تَرَوْهَا وَجَعَلَ كَلِمَةَ الَّذِينَ كَفَرُوا السُّفْلَى وَكَلِمَةُ اللَّهِ هِيَ الْعُلْيَا وَاللَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ» (التوبة: 40). «در حالى كه دومين نفر بود (و يك نفر بيشتر همراه نداشت)؛ در آن هنگام كه آن دو در غار بودند» و منظور ابوبكر صديق است.

لذا گفته‌اند هر كس صحابی بودن ابوبکر را انكار كند كافر است؛ همچنين صحابی بودن زيد بن حارثه. چنانکه خداوند مي‌فرمايد: «وَإِذْ تَقُولُ لِلَّذِي أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِ وَأَنْعَمْتَ عَلَيْهِ أَمْسِكْ عَلَيْكَ زَوْجَكَ وَاتَّقِ اللَّهَ وَتُخْفِي فِي نَفْسِكَ مَا اللَّهُ مُبْدِيهِ وَتَخْشَى النَّاسَ وَاللَّهُ أَحَقُّ أَنْ تَخْشَاهُ فَلَمَّا قَضَى زَيْدٌ مِنْهَا وَطَرًا زَوَّجْنَاكَهَا لِكَيْ لَا يَكُونَ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ حَرَجٌ فِي أَزْوَاجِ أَدْعِيَائِهِمْ إِذَا قَضَوْا مِنْهُنَّ وَطَرًا وَكَانَ أَمْرُ اللَّهِ مَفْعُولًا (الأحزاب: 37). «هنگامى كه زيد نيازش را از آن زن به سرآورد».

2- گاهی با تواتر و توالی اخبار در آن رابطه، مانند صحابی بودن عمر، عثمان، علي، حذيفه، ابوهريره، عایشه و غیر آنان از بزرگان صحابه (رض).

3- با گواهي صحابي ديگر، مانند حديث ابن عباس (رض) در مورد هفتاد هزار نفری كه بدون حساب و بازخواست وارد بهشت مي‌شوند که در آن حدیث چنین آمده: «فقام عكاشة بن محصن فقال: يا رسول الله! ادع الله أن يجعلني منهم، قال: أنت منهم». یعنی: «عكاشه بن محصن بلند شد و گفت: اى رسول خدا! برايم دعا كن تا خداوند مرا از جمله آنان قرار دهد، آن حضرت (ص) فرمود: تو از جمله آنان هستي».

4- با روايت كردن از پیامبر (ص) که از او شنیده باشد و یا مشاهده کرده باشد؛ مشروط به هم عصر بودن با او.

5- با گواهي و شهادت دادن تابعي برای او بدین صورت كه بگويد: فلاني از ياران رسول الله (ص) به من چنين گفت.

6- اين كه خود ادعاي صحابی بودن خویش كند به شرط عادل بودنش که در این صورت بايد ادعایش مربوط به صد سال قبل از وفات و رحلت پيامبر (ص) باشد، چون با تواتر ثابت شده كه أبوالطفيل عامر بن واثله الليثي آخرين صحابة پيامبر (ص) در سال110 هجري در مكه وفات يافته است؛ پس هركس بعد از اين تاریخ ادعاي صحبت و همنشینی با پیامبر (ص) داشته باشد، ادعایش مورد قبول نیست، مانند «رتن الهندي» كه 600 سال بعد از هجرت ادعاي صحابی بودن كرد. امام الذهبي مي‌گويد: «بدون شك اين مرد حیله‌گر و دجال است، زیرا 600 سال بعد از پیامبر (ص) ادعاي صحابی بودن نموده، در حالی که صحابه دروغ نمي‌گويند و اين مرد پررو و بی‌حیا است و در حق خدا و پیامبر (ص) گستاخی کرده است».

ستايش صحابه در قرآن:
در قرآن و سنت پیامبر (ص) و گفتار سلف صالح؛ بسیار در مورد اصحاب (رض) و صفات خوب و اخلاق پسندیده و سیره پاک و منحصر به فرد آنان مدح و ستایش شده است. در واقع ایشان در همه کردار و گفتار و سیرت پاک و اخلاق زیبا و پسندیده، به اوج خود رسیده‌اند. به همین جهت است که خداوند آنان را برای همنشینی با پیامبرِ خود برگزیده است.

خداوند مي‌فرمايد: «وَالسَّابِقُونَ الْأَوَّلُونَ مِنَ الْمُهَاجِرِينَ وَالْأَنصَارِ وَالَّذِينَ اتَّبَعُوهُم بِإِحْسَانٍ رَّضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ وَأَعَدَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي تَحْتَهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا ۚ ذَٰلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ» (التوبه: ١٠٠). یعنی: «پيشگامان نخستين از مهاجرين و انصار و كسانى كه به نيكى از ایشان پيروى كردند، خداوند از آنان خشنود گشت و آنان (نيز) از او خشنود شدند و باغهايى از بهشت براى آنان فراهم ساخته، كه نهرها از زير درختانش جارى است؛ جاودانه در آن خواهند ماند و اين است پيروزى بزرگ».

اين آيه مشتمل بر نهایت درجه مدح و ستايش پروردگار از سابقین و پیشگامان نخستین از مهاجر و انصار و تابعین نیک آنان مي‌باشد، زیرا خداوند اعلام مي‌دارد كه از آنها راضي است و آنان نیز از او خشنود و راضی هستند و ایشان را از روی كرم و لطف خود به بهشت پر ناز و نعمت و روزی بي‌پایان خود كه هيچ وقت از بین نمي‌رود، وعده فرموده است.

خداوند مي‌فرمايد: «لَّقَد تَّابَ اللَّهُ عَلَى النَّبِيِّ وَالْمُهَاجِرِينَ وَالْأَنصَارِ الَّذِينَ اتَّبَعُوهُ فِي سَاعَةِ الْعُسْرَةِ مِن بَعْدِ مَا كَادَ يَزِيغُ قُلُوبُ فَرِيقٍ مِّنْهُمْ ثُمَّ تَابَ عَلَيْهِمْ ۚ إِنَّهُ بِهِمْ رَءُوفٌ رَّحِيمٌ» (التوبه: ١١٧). یعنی: ‏«مسلما خداوند رحمت خود را شامل حال پيامبر و مهاجران و انصار، كه در زمان عسرت و شدت (در جنگ تبوك) از او پيروى كردند، نمود. بعد از آنكه نزديك بود دلهاى گروهى از آنان، از حق منحرف شود (و از ميدان جنگ بازگردند)؛ سپس خداوند توبه ایشان را پذيرفت، كه او نسبت به آنان مهربان و رحيم است».

در آيه ستايش و ثناء براى اصحاب پيامبر (ص) كه در جنگ تبوك از مهاجرين و انصار شركت كردند، آمده است و خبر از وجدان پاك آنان؛ چون خداوند خبر نمي‌دهد كه آنان را مورد آمرزش و مغفرت قرار داده مگر اينكه از آنان و از اعمال و كردارشان راضي است. عبدالله بن عباس (رض) مي‌گويد: «من تاب الله عليه لم يعذبه أبداً». یعنی: «هركس که خداوند توبه او را قبول کند، هرگز عذابش نمي‌دهد».

خداوند مي‌فرمايد: «قُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَسَلَامٌ عَلَىٰ عِبَادِهِ الَّذِينَ اصْطَفَىۗ آللَّهُ خَيْرٌ أَمَّا يُشْرِكُونَ» (النمل: ٥٩). یعنی: «بگو حمد مخصوص خداست و سلام بر بندگان برگزيده‏اش!» مفسر مشهور، ابن جرير طبري مي‌گويد: «برگزیدگان خداوند کسانی هستند که خداوند آنان را برای پیامبرش محمد (ص) برگزید و آنان را یار و وزیر او و پشتیبان دینی قرار داد که برایشان فرستاده بود. نه آنان که به او شرک ورزیدند و نبوت پیامبرش را انکار نمودند)».

خداوند مي‌فرمايد: «مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَالَّذِينَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ رُحَمَاءُ بَيْنَهُمْ تَرَاهُمْ رُكَّعًا سُجَّدًا يَبْتَغُونَ فَضْلًا مِنَ اللَّهِ وَرِضْوَانًا سِيمَاهُمْ فِي وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ ذَلِكَ مَثَلُهُمْ فِي التَّوْرَاةِ وَمَثَلُهُمْ فِي الْإِنْجِيلِ كَزَرْعٍ أَخْرَجَ شَطْأَهُ فَآزَرَهُ فَاسْتَغْلَظَ فَاسْتَوَى عَلَى سُوقِهِ يُعْجِبُ الزُّرَّاعَ لِيَغِيظَ بِهِمُ الْكُفَّارَ وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ مِنْهُمْ مَغْفِرَةً وَأَجْرًا عَظِيمًا» (الفتح: ٢٩). یعنی: «محمد (ص) فرستاده خداست و كسانى كه با او هستند در برابر كفار سرسخت و شديد، و در ميان خود مهربانند؛ پيوسته آنها را در حال ركوع و سجود مى‏بينى در حالى كه همواره فضل خدا و رضاى او را مى‏طلبند (تا آنان را به بهشت وارد نمايد)؛ نشانه (اطاعت) آنها (از خداوند) در صورتشان از اثر سجده (و عبادت) نمايان است (مراد اين‌ است‌ كه‌ اثر عبادت‌ و صلاح‌ و اخلاص‌ براي ‌خداوند متعال‌، بر چهره‌ مؤمن‌ آشكار مي‌شود)؛ اين توصيف آنان در تورات و توصيف آنان در انجيل است، همانند زراعتى كه جوانه‏هاى خود را خارج ساخته، سپس به تقويت آن پرداخته تا محكم شده و بر پاى خود ايستاده است و بقدرى نمو و رشد كرده كه زارعان را به شگفتى وامى‏دارد؛ اين براى آن است كه كافران را به خشم آورد (يعني حق‌ تعالي‌ مسلمانان‌ را بسيار نيرومند مي‌گرداند تا مايه‌ خشم‌ و غيظ كافران‌ گردند، ولى) كسانى از آنها را كه ايمان آورده و كارهاى شايسته‏ انجام داده‏اند، خداوند وعده آمرزش و اجر عظيمى (كه بهشت است) داده است. (البته‌ اين‌ مثل‌، شامل‌ صحابه‌ رسول‌ الله (ص) و همه‌ كساني‌ از افواج ‌ايمان‌ و لشكريان‌ اسلام‌ در گذار عصرها و نسل ها مي‌شود كه‌ نقش‌ قدمشان‌ را دنبال‌ و بر راه‌ و روش‌ ايشان‌ رهرو باشند)».

ابن كثير مي‌گويد: اصحاب (رض) نيت و قصد خود را خالص و پاک نمودند و اعمال و كردار خود را آراستند، به گونه‌ای که هركس به راه و روش و هدایت و راه یافتگی آنان بنگرد، شگفت زده و متعجب خواهد شد. امام مالك مي‌گويد: «به من خبر رسيده وقتی که نصارى، اصحابی را می‌دیدند که شام را فتح نموده بودند، می‌گفتند: به خدا سوگند اینان از حواريين (اصحاب موسى) كه خبر آنان به ما رسيده، بهتر و برترند». در واقع سخن آنان در مورد اصحاب، درست است؛ زیرا در كتابهاي آسماني گذشته، اين امت مورد تعظيم و بزرگداشت بوده‌اند و مسلَّم است که بزرگترین و فقيه‌ترين آنان نیز ياران پيامبر (ص) مى‌باشند.

«وَاعْلَمُوا أَنَّ فِيكُمْ رَسُولَ اللَّهِ لَوْ يُطِيعُكُمْ فِي كَثِيرٍ مِنَ الْأَمْرِ لَعَنِتُّمْ وَلَكِنَّ اللَّهَ حَبَّبَ إِلَيْكُمُ الْإِيمَانَ وَزَيَّنَهُ فِي قُلُوبِكُمْ وَكَرَّهَ إِلَيْكُمُ الْكُفْرَ وَالْفُسُوقَ وَالْعِصْيَانَ أُولَئِكَ هُمُ الرَّاشِدُونَ» (الحجرات: ٧). یعنی: «و بدانيد رسول الله (ص) در ميان شماست (پس احترام او را بجا آوريد)؛ هرگاه در بسيارى از كارها از شما اطاعت كند، به مشقت خواهيد افتاد؛ ولى خداوند ايمان را محبوب شما قرار داده و آن را در دلهايتان زينت بخشيده و (به عكس) كفر و فسق و گناه را منفورتان قرار داده است؛ كسانى كه داراى اين صفاتند هدايت يافتگانند».

خداوند در اين آيه بيان مي‌فرماید كه ايمان را در قلب اصحاب پیامبر (ص) محبوب و مزین نموده و كفر و فسق و معصيت را در دل آنان زشت و ناپسند جلوه داده است و آنان را هدایت یافته و خردمند قرار داده، تا اينكه لیاقت همنشینی با پيامبر خدا (ص) را داشته باشند، پس خداوند به آنان چنین توانایی و استعدادی بخشید که به وسیله آن استحقاق و لیاقت پیروزی و راه‌یافتگی را پیدا کردند.