مناظره امام ابوحنيفه(رح) با گروه قدريه

قدريه يكى از قديمى ترين فرقه هاى كلامى در جهان اسلام است. قدريه گروهى هستند كه تقدير سابق الهى را انكار مى كنند. محور بحث نزد این فرقه افعال اختیاری انسان (خصوصاً کارهای ناروای او) بود. آنان فکر می کردند که اعتقاد به قدر پیشین الهی در افعال اختیاری انسان، با مختار ( اختيار داشتن ) و مرید بودن ( اراده داشتن) او در انجام این کارها سازگار نیست، و در این صورت تکلیف و مجازات افراد خطا کار عادلانه نخواهد بود. و از طرف دیگر هر گاه افعال انسان متعلق قدر و قضای الهی باشد، کارهای ناروای او به خدا نسبت داده خواهد شد، و این امر با منزه بودن و پیراستگی خداوند از قبایح و ناروایی ها منافات دارد.  
به بيان ديگر مقصود از قدریه گروهی است که کارهای اختیاری انسان (به ویژه گناهان او) را از قلمرو مشیت و قدرت الهی خارج نموده و می‌گویند: همه چیز به قضاء و قدرالهی صورت می‌گیرد مگر گناهان انسان. هدف آنان از طرح این نظریه دفاع از عدل الهی و منزه دانستن ساحت خداوند از ظلم و کارهای ناروا بود؛ زیرا بر این باور بودند که هر گاه کارهای انسان متعلق اراده و قدرت خداباشد، اولا: انسان مجبور بوده و تکلیف انسان بدون اختیار ، عادلانه نیست و ثانیا: انسان مرتکب کارهای ناروا می‌شود و اگر کارهای او متعلق قدرت الهی باشد، لازمه آن انتساب قبایح به خداست.
ابويوسف شاگرد امام ابوحنيفه ميگويد: امام ابوحنيفه در شيوه مناظره با گروه قدريه فرمود: مناظره با قدرى (منكر تقدير) فقط دو حرف است: يا ساكت ميشود يا كافر!
از آنها بايد پرسيد: آيا الله تعالىٰ از روى علم سابق خويش دانسته است كه اين افعال و اشياء در آينده ميشوند، همان گونه كه حالا انجام شده و هستند؟اگر گويد: نه، پس كفر ورزيده اند و اگر گويد:بلى، از او سئوال شود: آيا خدا خواسته است كه اين افعال و اشياء  صورت گيرند و باشند، همان گونه كه دانسته است، يا خواسته كه اين افعال و اشياء شوند يا باشند، برخلاف آنچه كه دانسته است؟اگر بگويد: خدا خواسته كه اين افعال و اشياء شوند و باشند همان گونه كه دانسته است، پس اين اقرار است به اينكه خدا از مؤمن ، ايمان و از كافر، كفر خواسته است. 
اگر بگويد: خدا خواسته كه اين افعال و اشياء شوند و باشند برخلاف آنچه كه دانسته است، پس پروردگار خويش را متمنى و متحسر قرار داده، زيرا كسى كه بخواهد كه بشود، همانگونه كه دانسته و سپس نشود، يا بخواهد كه نشود آنچه كه دانسته و سپس بشود، پس او متمنى ( تمنا كننده)  و متحسر ( حسرت خورنده) است و هركس رب خود را متمنى و متحسر بداند كافر است. (منبع تاريخ بغداد، ٣٨٣، ٣٨٢، ١٣)