حج چيست و حاجى كيست؟

حج رُكن پنجم بناى عبادى اسلام است. «حج» در لغت به معناي قصد و آهنگ حركت در جهت مقصود است و در اصطلاح شرع «حج» سفر به مكان مقدس يعنى شهر «مكه» به منظور زيارت خانه خدا «كعبه» و برگزاري مراسم ويژه در چند موقف و ميعادگاه مي‌باشد و مجموعه اين مراسم به نام مناسك حج ياد مي‌شود اين سفر مقدس به شرط امكان مالى، سلامت جسمى و باز بودن راه كه از شرايط اساسي استطاعت است بر هر مسلمان مستطيع در طول عمر يك بار لازم و واجب ( فرض) مى باشد و ترك اين عمل عبادى و تاخير و تقصير در آن از گناهان محسوب مي‌گردد.

در فريضه حج تمام تكاليف شرعي كه ما وظيفه انجام آنها را به عهده داريم ظاهر و باطني دارد و با توجه بر اينكه فلسفه شرعى اين احكام رشد و تربيت استعدادهاي معنوى انسان بوده و در جهت سوق دادن او در مسير تكامل وضع شده است بنابراين عمل كردن به اين احكام و دستورات وقتي مي‌تواند در جهت رشد و تكامل انسان موثر افتد كه توام با توجه عميق نسبت به محتوا، روح و معاني آن انجام گردد

براي مثال فريضه نماز از وظايفي است كه هر انسان مكلف در هر شبانه روز، پنج مرتبه آن را انجام مي‌دهد. اين فريضه همانند ديگر فرايض الهي يك صورت ظاهري دارد كه عبارت از اركان مخصوص و اجزاي مختلف مي‌باشد و صورت ديگر آن، محتوا و معنايي دارد كه عبارتند از؛ «راز و نياز، سخن گفتن با معبود، توجه و تفكر عميق نسبت به تمامي اركان و اجزا، جملات نماز و از همه مهمتر قصد و نيت خالص.»
اين فريضه وقتي انسان را از فحشا و منكرات باز مي‌دارد كه داراي سه ويژگي زير باشد:
الف ـ آگاهانه
ب ـ مخلصانه
ج ـ خشوع قلبي.

لذا فرضيه حج نيز به عنوان يكي از پنج ركن عبادى دين اسلام از چنين قاعده ى مستثني نيست يعني داراي «شكل و محتوا» مي‌باشد. صورت حج عبارت است از همان مناسك مخصوص و فوق‌الذكر كه حاجي از ميقات گاه آغاز مي‌كند و در روز يازدهم و دوازدهم «ذيحجه» در دره مني به اتمام مي‌رساند، اما در رابطه با محتوا و فلسفه و روح اين فريضه بايد گفت؛ كه مفاهيم ارزنده و عالي«فريضه حج»که در ذهن انسان كنجكاو و مؤمن خطور مي‌كند عبارتند از:

1- بعد اخلاقي
مخلوقات خداوند از نظر خلقت و كيفيت ساختمان وجودي در سه گروه آفريده شده‌اند:
دسته اول: فقط داراي بعد عقلاني بوده بنابراين همواره پيرو وظيفه هستند مانند «ملائك».
گروه دوم: داراي بعد شهواني بوده. بنابراين هميشه پيرو غريزه‌اند همچون «حيوانات».
دسته سوم: هم بعد عقلاني دارند و هم داراي بعد شهواني هستند بدين جهت گاهي پيرو وظيفه‌اند و زماني پيرو غريزه مي‌باشند همانند «انسان».
بنابراين انسان هميشه سر دو راهي قرار دارد و بايد تصميم مناسب را اتخاذ نمايد و در انتخاب تصميم صحيح به دو امر مهم نيازمند است.
الف- آگاهي كافي از احكام و آداب دين الهى كه مسير رشد را بر انسان مي‌نماياند.
ب- اراده نيرومند كه نقش نيرو، محركه را دارد و او را در جهت تكامل سوق مي‌دهد.
ولي گاهي تمايلات غير معنوي و مادي در وجود انسان به قدري شديد مي‌شود كه چراغ آگاهي را كمرنگ و نيروى اراده را از حركت مي‌اندازد و انسان را به سقوط مي‌كشاند.
لذا در نظام اعتقادي و عبادى اسلام برنامه‌هاي سازنده‌اي را براي تمرين در جهت تقويت اراده انساني و جلوگيري از طغيان و افراطي گري‌ هاي غرايز در نظر گرفته شده است كه از جمله آنها برگزاري سالانه كنگره عظيم حج در پايگاه توحيد مي‌باشد.

اين فريضه در يك دسته‌بندي كلي به اعمال مثبت كه همان «واجبات و مستحبات» واعمال منفی که «محرمات و مكروهات» مي‌باشد، تقسيم مي‌گردد كه هر كدام از آنها برنامه‌هاي عالي و سازنده ای هستند كه براي تكامل اخلاق اسلامي نقش به سزا دارند، به عنوان مثال محرمات اعمال حج را تحت چهار عنوان جمع آوري نموده اند:

الف- خودداري كردن از لذت‌هاي جنسي
ب- سركوب كردن خودخواهي و خشم
ج- مبارزه با آسايش طلبي
د- ترك تجمل و خودآرايي
در واقع هر يك از آنها تمريني سازنده در تقويت اراده و مبارزه با هواهاي نفساني و غرايز سركش مادي مي‌باشد.

2- بعد اجتماعي
از جمله نيازهاي اساسي يك جامعه ايده‌آل و خوب عبارت از؛ حاكميت، وحدت، عدالت، نظم، انضباط، جهت‌ دهي صحيح و تكاملي امت است.
كنگره عظيم حج در حقيقت نمايش امت واحده مي‌باشد كه سراسر آن وحدت است و هيچ گونه اثري از تبعيض وجود ندارد و تمام حجاج از هر كشور، نژاد، قوم و با هر عنوان، درجه و مقام، يكرنگ و يكنواخت در زير چتر دين اسلام و به دنبال يك هدف در حركتند. نظم و انضباط خاصي بر اين جمعيت انبوه حاكم بوده و كوچكترين بي‌نظمي و تكروي وجود ندارد. تحرك و تلاش همه به سوي معبود و آفريدگار جهان «الله» است و در يك كلام. مراسم حج نمونه عملي از يك جامعه توحيدي بر اساس وحدت، نظم و مسير به سوی الي الله مي‌باشد.

3- بعد سياسي
مراسم حج در عين اين كه خالص‌ترين و عميق‌ترين عبادات را عرضه مي‌كند. موثرترين وسيله براي پيشبرد اهداف اسلام است. در طول تاريخ كفار و دشمنان اسلام همواره در جهت متفرق نمودن مسلمانان توطئه و دسيسه نموده اند. فريضه حج وسيله‌اي كوبنده در رفع موانع و خنثي كردن توطئه‌هاي دشمنان اسلام و عاملي موثر براي وحدت مسلمين مي‌باشد.

حج عامل مبارزه براي تعصبات ملي، نژادي و محدود شدن در حصار مرزهاي جغرافيايي است، . در كذشته ها كه وسايل ارتباط جمعى محدود بود، حج وسيله‌اي براي انتقال اخبار سياسي و اجتماعي كشورهاي اسلامي از هر نقطه به نقطه ديگر بوده است.

4- بعد تاريخي
سوابق درخشان و پشتوانه تاريخي نقش بسيار مهمي را در مسير خود آگاهي، رشد و تكامل ملت‌ها و جوامع بشري بازي مي‌كند، بدين جهت است كه قرآن كريم پيروانش را به مطالعه سرنوشت و وضعيت ملت‌هاي گذشته و آثار و احوال پيشينيان ترغيب مي‌نمايد و تاريخ گذشتگان را مايه عبرت‌ و پندآموزي انسان‌ها مي‌داند، كفار پيوسته كوشيده اند تا ارتباط مسلمانان را با ريشه هاى عميق تاريخى شان قطع نمايند. و نقش آموزنده گذشته را در ضمير امت اسلامى كمرنگ سازند.

«حج» يادآور هجرت بزرگ و فداكارانه ابراهيم «عليه السلام» و همسر او هاجر و تنها فرزندشان اسماعيل«عليه السلام» در صحراي خشك و سوزان مكه است و خاطره هيجان انگيز تلاش‌ هاجر در ميان كوه صفا و مروه به دنبال قطره آب، به منظور نجات فرزند از خطر تشنگي و نيز داستان تعمير «خانه كعبه» به دست پرتوان ابراهيم و خانواده‌اش و ذبح اسماعيل به دست ابراهيم را در دل‌ها زنده ميکند.

حاجي كيست؟
«حاجي» كسي است كه با پوشيدن لباس احرام با خدايش عهد ببندد كه براي هميشه در اين جهان از تمام لذت‌هاي نامشروع خودداري نمايد و غريزه خشم و خودخواهي را در عمق وجودش حذف نمايد و از تمام گناهان هجرت کند.

حاجي كسي است كه با هفت بار طواف و حركت آگاهانه در اطراف خانه «كعبه» و در صفوف منظم حجاج و با لمس كردن «حجرالاسود» با خدايش پيمان ببندد كه براي هميشه رضاي او را مدنظر قرار دهد و وحدت و هماهنگي را سرلوحه اعمالش قرار دهد و نظم و انضباط را رعايت نمايد. حاجي يعنی كسي که؛ درباره تك تك اعمال و مناسك حج عميقا فكر كند و از همه ى آنها درس فلاح و رستگارى بيآموزد.

حاجي كسي است كه بعد از وقوف در عرفات، مشعر، مني و بعد از رمي جمرات سه گانه و ذبح قرباني، از شياطين بيروني و دروني شناخت حقيقى پيدا كند و عزيزترين دارايي‌هاي خويش را همچون ابراهيم در راه خداوند قرباني نمايد و وجود خويش را با حلاوت خلوص سيراب نمايد. و خلاصه حاجي كسي است كه علاوه بر انجام دقيق آداب و مناسك ظاهرى حج، نسبت به ابعاد اخلاقي، سياسي، اجتماعي تاريخي و فرهنگي آن توجه كامل نموده و آنها را چراغى بر فراز راه زندگي خود قرار دهد و آگاهانه، مخلصانه و عاشقانه در راه حق قدم بردارد و با تبعيت از ابراهيم خليل، موحد و مؤمن واقعى گردد.