فاطمه سمرقندی يكى از فقهاى زن مذهب حنفى

فاطمه سمرقندی

يكى از فقهاى زن مذهب حنفى

فاطمه سمرقندی یکی از شخصیت‌های جهان اسلام از قرن ششم هجری است که در تألیف یکی از مشهورترین و معتبرترین کتب فقه حنفی، بنام «بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع»، نقش تأثیرگذاری داشته است. در عرصۀ سیاسی، زمانی‌که به سرزمین شام اقامت گزید بحیث مشاور نورالدین زنگی – که یکی از امرای سلطنت سلجوقیان در شام بود – نیز نقش ایفا می‌نمود.

فاطمه سمرقندی در شهر کاسان ماوراءالنهر در اوایل قرن ششم هجری زاده شد، در سمرقند نزد پدرش به تعلیم پرداخت، و با شوهرش عزم سرزمین شام را کردند و در شهر حلب (سوریه) وفات کرد.

پدرش امام علاءالدین سمرقندی یکی از امامان پیشگام مذهب حنفی است. دو کتابش، یکی در فقه بنام «تحفة الفقهاء» و دیگری در اصول‌الفقه بنام «میزان الأصول فی نتائج العقول» از جمله مشهورترین و معتبرتین کتاب‌های مذهب حنفی بشمار می‌روند. 

او با یکی از شاگردان پدرش، امام علاءالدین کاسانی ازدواج نمود، و مَهر خود را نوشتنِ شرحی بر کتاب تحفة الفقهای پدرش طلب کرد، که این شرح را «بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع» نامیدند.

فاطمه سمرقندی و امام کاسانی پس از مدتی به سرزمین شام اقامت گزیدند، و شوهرش در آنجا منصب قضاوت را عهده‌دار بود. افزون برآن، هردوی شان بحیث مشاور نورالدین زنگی، امیر شام، اجرای وظیفه می نمودند.

فاطمه سمرقندی در تألیف کتاب بدائع النصائع شوهرش نقش مهمی داشت، و شوهرش در مسائل پیچیده و مغلق فقهی همواره نظر و رأی فاطمه را می‌پرسید.

گویند زمانی‌که در حلقۀ تدریس، گاه گاهی که امام کاسانی دربارۀ مسائل مغلق و پیچیدۀ فقهی از جانب شاگردانش به پرسش دشواری روبرو می‌شد، از حلقۀ درس اجازه می‌خواست و برای چند لحظه‌ای به خانه می‌رفت. پس از برگشتش از خانه، جواب مفصلی را به شاگردانش می‌داد. پس از مدت‌ها شاگردانش فهمیدند که دلیل رفتنش به خانه، مشوره با خانمش در مورد سوال‌های مغلق فقهی بود.

حالا پرسش ما از ا.ا.ا. اینست که برنامۀ شان در قبال تعلیم و تحصیل دختران پس از دورۀ ابتدائیه مکاتب چیست؟ آیا می‌خواهند که فاطمه سمرقندی‌های دیگری در این سرزمین اسلامی رشد کنند؟ اگر می‌خواهند، پس این کار جز با آزاد گذاشتن تعلیم برای طبقۀ اناث ممکن نیست.